سلام. باور می کنید وقت استراحت من از سحر به مدت دو ساعت بعد از اون که خونه هستم و یه چرتی میزنم؟کمتر یا بیشترش مهم نیست، مهم اینه که دارم مدیریت زمان میکنم با 2ساعت وقت استراحت روزانه بازهم به کارهام نمی رسم!

از اونجایی که قول دادم وبلاگ رو بروز نگه دارم و از هر دری براتون مطلب بنویسم یا از قلم دوستان و اندیشمندان دیگه استفاده کنم امروز هم مثل مطلب دشتستان بزرگ، باز محرک این پژوهش میدانی جناب دکتر کوشکی عزیز بوده اند و می خوام درباره خرما این میوه بهشتی که در ماه مبارک رمضان جزء جدایی ناپذیر سفره ما مسلمانان هم هست بنویسم البته از نگاه دیگه. ما همیشه تو بررسی مسائل و محصولات کشاورزی توپ رو میندازیم تو زمین دولتمردان و داد از عدم خرید تضمینی وتسهیلات بانکی و خوشکسالی و هزار بهانه بحق دیگر می زنیم اما هیچ وقت از درصد تقصیر خود کشاورز و باغدار عزیز حرفی به میان نیاورده ایم و من دوس دارم در اینجا بعنوان مقدمه اندکی در باب محصول استراتژیک خرما صحبت کنیم و در مقالات بعدی انشاءالله به اون مسائل هم بپردازیم.

حیفم اومد نگم وقتی اسم خرما میاد بی اختیار یاد مرحوم آغاسی عزیز میفتم که همیشه قبل از مراسم منو می فرستاد یکی دو کله خرما براش بیارم بعدش دو پینگ می کرد و رو صحنه چه نمایش ها که با اشعار حماسیش نمی داد. برای شادی روح همه عزیزان سفر کرده به معراج در این روزهای پر از خیر و برکت و رحمت فاتحه بخوانیم. و اما خرما...

چکیده

خرما به عنوان مهمترین محصول کشاورزی استان بوشهر یکی از محورهای اساسی توسعه استان بوشهر می باشد. در بین گونه های مختلف خرما در منطقه، کبکاب مرغوبترین آنهاست و شهرستان دشتستان در استان بوشهر بزرگترین قطب تولید خرمای کبکاب کشور می باشد.

هدف از مطالعه حاضر اندازه گیری بهره وری تولید خرمای کبکاب در این شهرستان می باشد که بالغ بر 75% خرمای کبکاب کشور را تولید می کند. برای انجام این تحقیق تعداد 100 پرسش نامه در 3 شهر اصلی شهرستان دشتستان یعنی شبانکاره، سعدآباد، دالکی تکمیل گردیده است. روش نمونه گیری تصادفی است. عوامل مؤثر در بهره وی و تولید خرمای کبکاب را سطح زیر کشت، نیروی کار، آب، ماشین آلات، کود حیوانی و کود شیمیایی فرض نموده‌ایم و با کمک بسته های نرم افزاری «SPSS» و FRONTIER به برآورد پارامتر های مورد نظر پرداخت شده است .

در این تحقیق مشخص گردید که عوامل مؤثر بهره وری و تولید خرمای کبکاب زیر کشت، نیروی کار و ماشین آلات می باشد و فرض صفر بودن ضرایب سه متغیر دیگر را نمی توان رد کرد.

جهت مطالعه متن پژوهش به ادامه مطلب مراجعه نمایید.

پیشگفتار

ضرورت برنامه ریزی و تلاش همگانی در جهت رهایی از اقتصاد تک محصولی بیش ازهر زمان دیگری در وضعیت خطی مشهود می باشد .

یکی از گامهای اساس جهت خروج از اقتصاد تک محصولی توسعه صادرات کالاهای غیر نفتی از جایگاه ویژه ای بر خوردار است به طوری که صادرات میوه و خشکبار از ایران قدمتی حدود 80 ساله دارد و بیش از همه خرما و کشمش ارزشی فزاینده را به خود اختصاص می داده اند . سابقه ایجاد نخلستانها در ایران به 5000 سال قبل نسبت داده شده است و ذکر نام نخلدر اکثر کتب مذهبی و معرفی خرما به عنوان یک میوه بهشتی اهمیت و ارزش این محصول مفید را آشکار می سازد کشور عزیزمان ایران برخورداری از نعمات طبیعی و اسکان بالقوه صدها درخت خرما از ویژگی های خاصی برخوردار است . با توجه به آمار و ارقام ( 1979 ) میزان اشتغال زایی ، صنایع غذایی وابسته به کشاورزی 23% از کل اشتغال از کشور های در خال توسعه را به خود اختصاص می دهد در حالی که این نسبت در کشورهای بیشرفته 2/10% می باشد . بنابراین در کشور های در حال توسعه ارزش افزوده کمی بخاطر پائین بودن راندمان تولیدی برای محصولات ایجاد می نماید . در این میان مدرنیزه کردن بخش صنایع غذایی به خاطر به دست آوردن جایی در بازارهای صادراتی از اهمیت ویژه ای برخوردار است . مضاعف از اینکه بتوان از استعدادها و منابع بالقوه موجود استفاده بهینه تری کرد .

هدف از جمع آوری اطلاعات بیشتر به منظور افزایش سطح دانش فنی مسئولین و دستندرکاران و کشاورزان جهت افزایش بهره وریدر سطح استان می باشد .

مقدمه

خرما میوه ای بسیار قدیمی است و نام آن در کتاب مقدس 42 بار تکرار شده است. این میوه پرخاصیت برای مردم کشورهای اروپایی و آمریکایی تا حدی ناآشنا است و آنرا فقط در کیک و شیرینی مصرف می کنند ولی در خاورمیانه و مخصوصا در کشورهای عربی بعنوان یک غذای اصلی بکار می رود .

یهودیان معتقدند درخت خرما در فلسطین و یا اسرائیل امروزی بفراوانی وجود داشته است بطوریکه در ناحیه بین دریای گالیله و دریای مدره جنگل بزرگی از درخت خرما بوده است.

مسلمانان معتقدند که حضرت محمد (ص) این درخت را خلق کرده اند . در دیانت مسیح ، برگ درخت خرما سنبل و نشانه شهادت و روح شهدائی است که در راه دیانت حضرت مسیح جان باخته اند.

ترکیبات شیمیایی

خرما دارای 25 درصد ساکاروز ، 50درصد گلوکز ، و مواد آلبومینوئیدی ، پکتین و آب می باشد . بعلاوه دارای ویتامینهای مختلف منجمله ویتامین A,B,C,E و مقدری املاح معدنی می باشد .

خواص داروئی

درخت خرما خواص بیشماری درد و می توان گفت که از تمام قسمتهای این درخت می توان استفاده کرد و یک ضرب المثل عربی می گوید که خواص درخت خرما باندازه روزهای سال است.

از برگ و شاخه  درخت خرما سبد  و فرش تهیه می کنند . از هسته آن نان و از میوه خرما شراب و عسل . همانطور که می دانیم  خرما تنها میوه ایست که در صحرا وجود دارد و طبیعت این درخت را به مردم صحرا داده است که تمام احتیاجات خود را از آنر فع می کنند .

مردم صحرا هسته درخت خرما را در کرده و از آن نان می پزند یا در این هسته را بو داده و از آن بعنوان قهوه استفاده می کنند زیرا دم کرده آن بسیار مطبوع است و یا حتی این در را در آب برای چند روز خیس کرده و بعنوان غذای مقوی به شترهای خود می دهند و معتقدند که این غذا از گندم و جو مقوی تر است .

اعراب از قدیم اعتقاد داشتند که خرما انرژی خورشید را  گرفته و در خود ذخیره می کنند و این انرژی با خوردن خرما به بدن آنها منتقل می شود .

اعراب از خرمای کال نیز استفاده می کنند و معتقدند که اثرات درمانی بسیاری درد من جمله خرمای سبز تقویت کننده اعمال جنسی و انرژی زا یم باشد . حتی هسته خرمای سبز را نیز در کرده و پمادی از آن تهیه می کنند که برای زخمهای آلات تناسلی بکار یم رود .

اثر دیگر معجزه آسای هسته خرما از بین بردن تورم پلک های چشم است برای این منظور پمادی از در هسته خرما درست کرده و آنرا روی چشم می گذارند این پماد برای رشد مژه های چشم نیز بهترین دارو است.

خرما از خرما از خانواده Pamaceae و نام عملی آن Phoeniu Dactylifere  می باشد . خرما درختی است که در مناطق گرمسیری به عمل می آید و اگر هیچگونه مراقبتی هم از او نشود محصول کمی خواهد داد و متأسفانه همین امر موجب بی توجهی به این درخت گردیده است .

در صورتیکه اگر جهت نگه داری درخت خرما توجه بیشتر و سرمایه گذاری شود نه تنها با افزایش تولید جبران مخارج را خواهد داد بلکه سبب سود دهی و نهایتاً افزایش سطح زندگی نخل داران خواهد شد .

ارزش غذایی خرما بر کسی پوشیده نیست و تبدیل به فرایندهایی از قبیل شهد و شیره خرما ، قند خرما و الکل موجب ارزش افزوده بسیار خواهد بود و چنانچه معایب و نواقص در ارتباط با انجام عملیات بهتر زراعی خصوصاً در زمینه داشت و برداشت رفع گردد بدون افزایش سطح زیر گشت می توان برداشت را چند برابر افزایش داد .

چنانچه بتوان از اطلاعات صحیح در رابطه با کلیه مراحل کاشت – داشت – برداشت استفاده کرد می توان امید وار بود که مسئله عمده ای که در نخلستانها مشاهده می گردد و آن پائین بودن میزان عملکرد متوسط هر درخت ( 20 کیلو گرم در ایران ) در مقایسه با هر درخت در کشور های دیگر ( 100-80 کیلوگرم ) طی گردیده و به تدریج بتوان میزان صادرات و کیفیت این محصول را افزایش داده و از ثروت ملی استفاده بهینه تری به عمل آورد .

فرضیات تحقیق:

از فرضیات مهم تحقیق شامل استفاده بیش از حد مطلوب آب در سطح نخلستان ها، مؤثر بودن نیروی کاری ماشین آلات، سطح زیر کشت، کود حیوانی و کود شیمیایی در تولید، نشان می دهد که بین وضعیت موجود با وضعیت بهینه بهره برداری ها اختلاف وجود دارد.

تعیین و تعریف متغیر ها

سطح زیر کشت :

منظور از این اصطلاح سطح زیر کشت مثمر درختان خرما است با توجه به اینکه سطح زیر کشت در حالت کلی شامل سطح زیر کشت نهال و بارور هر دو می باشد، بنابرای در این تحقیق فقط سطح زیر کشت بارور بر حسب هکتار مورد بررسی قرار گرفته است. باید توجه داشت که برای مشخص کردن سطح زیر کشت مثمر در پرسش نامه علاوه بر اینکه از کشاورزان محترم در مورد سطح زیر کشت مثمر و نهان سؤال شده تعداد درختان مثمر آنها نیز مورد پرسش قرار گرفته است همچنین فاصله متوسط بین درختان نیز پرسیده شده است. بدین ترتیب با داشتن تعداد درختان مثمر فاصله متوسط بین درختان و سطح زیر کشت مثمر اعلام شده از سوی کشاورزان محترم سطح زیر کشت مثمر هر واحد بهره برداری از درخت خرما تنظیم گردیده است.

نیروی کار :

نیروی کار مورد استفاده در بهره برداری ها دارای درخت خرما تنواع خاص خود را دارد. مجموع اولیه نیروی کار، شامل نیروی کاری می شود که در مراحل گرده افشانی و ردیف کردن پنگهای خرما (کنه) و مرحله برداشت حضور دارند.

البته لازم به ذکر است که هزینه پرداختی به نیروی کار در این مراحل سه گانه بر اساس تعداد اصله نخل و ارتفاع آنها می باشد، زیرا درختانی که دارای ارتفاع بیشتری باشند وقت بیشتری لازم داشته در عین حال سختی و خطر بیشتری نیز دارند.

البته برای بسته بندی در صورتی که خود بهره بردار این کار را به عهده گیرد علاوه بر نیروی کاری که در ازای بسته بندی هر بسته به خدمت می گیرد (و بیشتر آنها را زنان تشکیل می دهند) تمام اعضای خانواده خصوصاً زنان نیز در این امر حضور فعالانه ای دارند.

اما نیروی کار که در این تحقیق مورد توجه قرار گرفته است با توجه به عنوان نیروی کار به کار رفته در 3 مرحله گرده افشانی، کنه و برداشت محصول می باشد.

3 – آب:

شیوه های آبیاری در منطقه مورد مطالعه شامل روشهای غرقابی، جوی پشته و آبیاری قطره ای می باشد و محل تأمین آب مورد نیاز نیز رودخانه و چاه است. شهرستان دشتستان و به طور کلی در استان بوشهر به جز در موارد اندکی که از روش آبیاری قطره ای استفاده می شود. بیشتر بهره برداری از روشهای جوی پشته و غرقابی استفاده می نمایند.

در روش غرقابی دیواره های خاکی در اطراف هر چند درخت خرما احداث می گردد و در نوبت های آبیاری مقدار زیادی آب در این استخر های خاکی ذخیره می شود. به روش جوی پشته در اطراف درجتان در ردیف های موازی دیواره های خاکی (با ارتفاع کمتر از دیواره های استخر های غرقابی) احداث می گردد و آب در این جوهای ایجاد شده نگه داری می شود. آب مورد نیاز بنابراین شیوه های آبیاری از طریق رودخانه (دالکی – آبپخش) و چاه های عمیق و نیمه عمیق منطقه تأمین می گردد.

باید توجه داشت که بر اساس تحقیقات انجام شده از سوی وزارت کشاورزی استان بوشهر، متوسط مصرف آب در طی یک سال برای هر اصل با استفاده از این روشها، 213 متر مکعب می باشد که این خود گویای اتلاف بسیار زیاد آب در این روشها است. برای محاسبه بهتر و نزدیکتر به واقع میزان معرف آب هر بهره برداری منبع تأمین آب (رود خانه یا چاه) و روش آبیاری (غرقابی، جوب پشته و قطره ای) فاصله هر نوبت آبیاری تا نوبت دیگر و نظر بهره بردار در مورد حدود حجم آب معرفی برای یک هکتار طی سال در پرسشنامه مورد سؤال قرار گرفته است. پس از این سؤالات حجم آب معرفی هر بهره برداری محاسبه گردیده است.

البته لازم به ذکر است که در شروع هر سال زراعی حق آب برای هر اصله نخل پرداخت می گردد و واحدهای بهره برداری در فاصله زمانی متفاوت استفاده سهمیه آب دریافت می دارند، خصوصاً این تقسیم بندی در سالهایی که بارش نزولات آسمانی کاهش داشته باشد بسیار حائز اهمیت است.

4 – کود:

کود معرفی بهره برداران از نوع کودهای شیمیایی (فسفات – اوره) و کود حیوانی است که میزان معرف کور به تفکیک شیمیایی و حیوانی دز این پژوهش مورد محاسبه قرار گرفته است.

5 – ماشین آلات:

ساعت کار ماشین آلات یکی از متغیر هایی است که محاسبه گردیده و در براورد تابع تولید از آن استفاده شده است. ساعت کار ماشین آلات شامل مراحل شخم زنی، جمع آوری و حمل محصول می باشد. ماشین آلات به کار رفته بیشتر تراکتو می باشد. اما از لودر و بیل مکانیکی نیز استفاده می شود. بنابراین ساعات کار ماشین آلات مجموع سعات کاری است که در مراحل یاد شده از آن استفاده می گردد.

نتایج :

1 – روشهای آبیاری در منطقه به شیوه غرقابی وجودی پشته می باشد. این روشها با اتلاف بسیاری از حجم آب همراه است به طوری که برای هر اصل نخل سالانه بالغ بر 200 متر مکعب آب مصرف می گردد. طبق نتایج به دست آمده معلوم شد که حجم آب معرفی باعث افزایش بهره وری و تولید نمی گردد.

2 – سه عامل سطح زیر کشت، نیروی کار و ماشین آلات ، 80% از تغییرات کارایی و بهره وری تولید خرمای کبکاب را توجه می نماید.

3 – میانگین، حداقل و حداکثر کارایی فنی محاسبه شده از روش حداقل مربعات معمولی به ترتیب 44% ، 100% ، 6 % می باشد.

پیشنهادات :

1 – اصلاح روشهای آبیاری :

همانطور که در طی پروژه مطرح گردید روشهای مواد استفاده جهت آبیاری نخلستانها در منطقه مورد مطالعه، روشهای «غرقابی وجود داشته» می باشد. که در آن روشها جمع زیادی از آب به هدر می رود. با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه دقت و صرفه جویی در مصرف آب بسیار ضروری است، بنابراین می توان با اصلاح روش آبیاری از طریق استفاده از روشهای جدید (آبیاری قطره ای) نخلستانها را آبیاری کرد و از آبهای موجود در منطقه جهت گسترش و توسعه کشاورزی استفاده بهینه نمود.

طبق یک تحقیقی در روش آبیاری غرقابی بهره‌وری استفاده از آب 35% می باشد در صورتی که بهره وی در آبیاری قطره ای 99% می باشد.

2 – زهکشی:

با توجه به افزایش شوری آب در منطقه مورد مطالعه که این امر به خودی خود کاهش تولید و کاهش بهره وری خرما را به همراه دارد. جا دارد که با گسترش مطالعات در این راستا و انجام طرح های زهکش از زهدار شدن بیش از حد سدهای زیر کشت نخیلات جلوگیری شود.

3 – دگرگونی در روشهای سنتی تولید:

کار در زمینه نخل و نخل داری همواره با صعوبت و سختی فراوانی همراه بوده است به طوری که باعث گردیده تا نسل جوان کمتر به کار در این زمینه علاقه مندی نشان دهد اما در صورتی که دگرگونی در شیوه های سنتی تولید (کاشت – داشت – برداشت) انجام پذیرد و نکاتی مانند رعایت فاصله بین نخلها (8*8 ) روشهای مدرن مراقب از نخلها، دقت در کار گرده افشانی با ابداع روشهای جدید و . . . می تواند در بالا بردن کیفیت مؤثر باشد.